Spacerując po Placu Katedralnym, zwróć uwagę na wzory z różowych granitowych płyt. Nie jest to dzieło sztuki współczesnej, ale oznakowanie dawnego muru obronnego i domu biskupa. Fundamenty pałacu są zakonserwowane, więc idąc czerwonym pasem na chodniku, faktycznie podążasz ścieżkami historii. W 1387 r. Jagiełło podarował biskupowi wileńskiemu Andrzejowi jeden murowany i cztery drewniane domy, znajdujące się na terenie zamku wileńskiego.

Co trzeba było zrobić, aby zostać biskupem? Sama gorliwa wiara nie wystarczyła. Wybór biskupa opierał się na ocenie wykształcenia kandydata, umiejętnościach organizacyjnych i osiągnięciach w krzewieniu chrześcijaństwa. Ponadto od początku XVI w. zaczęto dbać o to, by tron biskupi objął przedstawiciel szlacheckiej i wpływowej rodziny.

Uważa się, że diecezja wileńska była największą w Europie. Biskupi dbali nie tylko o wiarę ludu – dzięki ich zaangażowaniu dziś możemy podziwiać Katedrę wileńską i wiele innych kościołów, których budowę i dobrobyt nadzorowali. Władcy, magnaci i biskupi podarowali nowo powstałej Katedrze kosztowne przedmioty liturgiczne, z których część zachowała się i można ją dziś oglądać w ekspozycji Muzeum Dziedzictwa Sakralnego.

Dom biskupa

Jakie są Twoje wspomnienia z czasów szkolnych? Gdybyś żył w XV w., Twoje doświadczenie znacznie różniłoby się od dzisiejszego. Najstarsza szkoła działająca na Litwie, wzmiankowana w 1397 r. na terenie Zamku Dolnego, została założona w Katedrze przez pierwszego biskupa wileńskiego Andrzeja. Przyjmowano do niej nie tylko dzieci bogatych rodziców, ale także dzieci biedne, które nie mogły mieć prywatnych nauczycieli. Szkoła miała trzy klasy. Uczniowie oprócz śpiewu mieli służyć podczas nabożeństw, dzwoniąc w wielki dzwon Katedry podczas wielkich uroczystości. Uczono podstaw gramatyki, retoryki i dialektyki, liczenia i łaciny, która otwierała możliwości dalszych studiów i wymiany kulturalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego z Europą Zachodnią.

Jeśli kiedykolwiek uczęszczałeś do szkoły muzycznej lub po prostu kochasz muzykę, wiedz, że szkołę przy wileńskiej katedrze można uznać za pioniera szkół muzycznych i śpiewu chóralnego na Litwie. Szkoła była utrzymywana z różnych źródeł, w tym częściowo z opłat pobieranych z karczm miejskich. Zygmunt Stary w XVI w. oryginalnie rozwiązał problem ogrzewania szkoły, wydając nakaz, aby każdy przewożący drewno opałowe przez Wilno dawał szkole jedno bierwiono podczas każdej podróży. Szkoła ta przez długi czas była jedyną placówką edukacyjną w kraju, a XV w. uważany jest za stulecie powstania sieci szkół na Litwie.

Pierwsza szkoła

Kto mieszkał i co robił na Zamku Dolnym i Górnym? Nie była to tylko rezydencja władców. Na terenie zamków, w zespole Zamku Górnego i Dolnego, we dworze mieszkał nie tylko władca, ale także przyjmowano posłów zagranicznych oraz powstała kancelaria wielkiego księcia.

O Zamku Górnym wspomina w swoich dziennikach podróży francuski dyplomata Gilbert de Lannoy. Napisał, że na wysokim piaszczystym wzgórzu widział zamek ufortyfikowany kamieniami, ziemią i murem. Co prawda w XVI w. Zamek Górny już popadł w ruinę, ale Zamek Dolny przeżywał wówczas swój złoty wiek. Otoczony był murem obronnym, życie toczyło się zatem na bezpiecznym terytorium: budowano drewniane domy, oddzielone małymi uliczkami, budynki murowane wznosili bogatsi mieszczanie.

Dziś do obejrzenia jest jeszcze jeden element zespołu Zamku Dolnego i Górnego, który przetrwał – dzwonnica Katedry, która w XIII–XIV w. była wieżą, częścią muru obronnego i dopiero w XVI w. została przekształcona w dzwonnicę. Zatrzymaj się, aby zobaczyć, jak wyglądała pierwsza kondygnacja dawnej wieży.

Wileńskie zamki w XV w.

Za datę chrztu Litwy nie uważa się chrztu konkretnego władcy czy całej ludności, lecz założenie w 1387 r. diecezji wileńskiej, która funkcjonuje nieprzerwanie do dziś. W 1388 r. papież wraz z diecezją zatwierdził także Kapitułę Katedry diecezji wileńskiej, instytucji skupiającej elitę duchowieństwa i organ doradczy biskupa. Zajmowała się ona budową kościołów, muzyką sakralną Katedry wileńskiej, chórami, organami, ochroną i nadzorem nad skarbcem. Kapituła miała własny herb, krzyż pęknięty u dołu, z dwiema koronami po bokach.

Dzisiejszy widok ulicy Zamkowej (Pilies g.) jest zasługą kapituły. Jej członkowie mieszkali w pobliżu katedry, w tzw. Dzielnicy Kapitulnej, mieli 14 domów przy samej ulicy Zamkowej. Ze względu na pożary w mieście kapituła nakazała budowę jedynie murowanych domów, browarów, a dachy nakazano kryć dachówką. Kapituła Katedry wileńskiej działała do zamknięcia Katedry w 1949 r., a po ogłoszeniu niepodległości została zastąpiona przez diecezjalną radę księży. Jednak budynki kapituły przy ulicy Zamkowej i w innych miejscach wileńskiej Starówki nadal należą do archidiecezji wileńskiej. Być może Twój ulubiony sklep też mieści się w jednym z domów kapituły.

Kapituła Katedry Wileńskiej

Bractwa, stowarzyszenia religijne duchownych i świeckich, zaczęły pojawiać się w Wilnie w XV w. i są wiarygodnym wskaźnikiem intensywności życia religijnego w owym czasie. Ich celem było aktywne zachęcanie członków do życia chrześcijańskiego, angażowania się w określone działania religijne lub społeczne.

Pierwsze znane bractwo w Wilnie rozlokowało się w pobliżu parafialnego kościoła św. Jana w przeddzień zaplanowanej koronacji wielkiego księcia litewskiego Witolda w październiku 1430 roku. Wójt Wilna i inni wilnianie chcieli założyć bractwo, a biskup Maciej stwierdził, że członkowie bractwa będą musieli przestrzegać tych samych zasad i obrzędów, co „dawni katolicy”.

Biskupi często byli gośćmi na spotkaniach członków bractw. Ci, którzy byli należycie przygotowani i brali udział w nabożeństwach i pracy na rzecz innych, otrzymywali czterdziestodniowy odpust. Można go było uzyskać odmawiając za żywych i zmarłych członków bractwa dziesięć razy Ojcze Nasz i tyleż Zdrowaś Maryjo, lub przekazując jeden denar.

Bractwa powstawały również przy innych kościołach, ale w połowie XVI w., na skutek reformacji, działalność większości z nich ustała lub została przerwana, a pod koniec XIX w. wszystkie bractwa zostały zniesione.

Bractwa wileńskie

W XV w. w Wilnie mieszkali poganie Litwini, katolicy Niemcy i prawosławni Rusini. Wskutek rozwoju Wielkiego Księstwa Litewskiego społeczność ruska w Wilnie była liczna – w języku rusińskim przygotowywano oficjalne dokumenty i pisma władców. Nic więc dziwnego, że po przeniesieniu się do XV-wiecznego Wilna, zobaczymy nie tylko wieże Katedry czy kościoła św. Jana, ale też 14 świątyń prawosławnych.

Prawosławni zamieszkiwali Litwę od XIII w., ale budowę pierwszych cerkwi rozpoczęto za panowania księcia Olgierda. Dziś można podziwiać cerkiew Paraskiewy (Piatnicką) i sobór Przeczystej Bogurodzicy, które co prawda zmieniły swój wygląd. W tamtym czasie społeczności wyznające różne religie żyły w swoich dzielnicach. Miejsca wybrane na cerkwie wyznaczały także granice wspólnot – miasto rusińskie zajmowało znaczną część terytorium Wilna, rozciągając się od wzgórza Zamku Górnego do dróg, prowadzących na Ruś. Rusinów można było rozpoznać po charakterystycznym stroju, było tu wielu brodatych mnichów.

Kim byli najbardziej znani Rusini w Wilnie? W XVI w. ruski drukarz Franciszek Skaryna wydrukował w Wilnie pierwsze książki, w XVI i XVII w. wyrosła potęga dobrze dziś znanych rodów magnackich pochodzenia ruskiego, Chodkiewiczów i Sapiehów.

Rusińskie miasto Civitas Rutenica

Władca nie mógł mieszkać na stałe w stolicy – musiał odwiedzać bardzo duże posiadłości Wielkiego Księstwa Litewskiego i brać udział w bitwach. Dlatego przybycie do miasta władcy z całą świtą stawało się prawdziwym wydarzeniem.

Jagiełło tradycyjnie przyjeżdżał do Wilna, aby spędzić tu zimę i spotkać się z Witoldem. Był tu co najmniej 25 razy, zwykle przybywając wczesną zimą, i pozostawał od jednego dnia do kilku miesięcy. Późniejsi władcy również lubili odwiedzać Wilno wraz ze swoimi bliskimi. Pojawienie się władcy w mieście nie mogło obyć się bez uroczystej procesji głównymi ulicami w kierunku rezydencji. Władcy zazwyczaj przyjeżdżali do Wilna starą drogą z Krakowa, dlatego dziś idąc ulicami Rudnicką (Rūdninkų g.), Wielką (Didžioji g.) czy Zamkową (Pilies g.) można sobie wyobrazić, że się podąża śladami Jagiełły czy Witolda. Tą drogą przyjeżdżali również zacni goście miasta i państwa, wysocy urzędnicy z zagranicy – droga ta była wówczas rodzajem autostrady.

Ulice te są dziś nie mniej ważne: idąc od strony Doliny Świntoroga, Pałacu Wielkich Książąt Litewskich i Katedry, gdzie prawdopodobnie spoczywa książę Witold, mijając Dom Sygnatariuszy, Ratusz wileński, dzisiejszą Filharmonię i Ostrą Bramę dotkniemy różnych okresów dziejów Wilna, które kształtowały obecną Litwę i jej stolicę.

Droga władców w Wilnie

Chociaż w 1387 r. przywilejem Jagiełło nadał Wilnu prawa magdeburskie, co zapewniło miastu samorząd i możliwość wybudowania ratusza miejskiego, pierwsza wzmianka o ratuszu pojawia się dopiero w 1432 r., a w 1503 r. w ówczesnym ratuszu rozmieszczono też siedzibę straży miejskiej, przechowywano wzorce i miary, broń. Mieścił się tu również magistrat, przypominający obecną radę miejską, na czele której stał wójt. Magistrat zarządzał gospodarką miejską, ściągał podatki, opiekował się skarbem miasta, gromadził zapasy zboża, wykonywał usługi notarialne. Wójt nie tylko przewodniczył posiedzeniom magistratu, ale także rozpoznawał sprawy i wydawał wyroki.

Piwnice ratusza kryły straszliwą tajemnicę – urządzono tu więzienie dla największych skazanych na śmierć przestępców. W tym czasie stosowano różne sposoby egzekucji, a najbardziej haniebny z nich – przez powieszenie – można było obserwować przy szubienicy, urządzonej na Placu Ratuszowym.

Ratusz

Czy możesz w dzisiejszych czasach nazwać siebie mieszczaninem? W XV w. za mieszczan uważano tylko wolnych mieszkańców, czyli rzemieślników i kupców, członków cechów i gildii. Już Giedymin w swoich listach zapraszał do Wilna rzemieślników i kupców, dlatego w XV w. Wilno było jednym z największych miast regionu, a jego kupcy i rzemieślnicy należeli do najbogatszej warstwy ówczesnego społeczeństwa. Handel odbywał się z Antwerpią, Norymbergą, Tallinem, Moskwą, Konstantynopolem, ważne miejsce wśród kupców zajął kościół, przedstawiciele dworu władcy, szlachta i mieszczanie. Jednak przybysze nie mogli handlować między sobą ze względu na zasadę agregacji, która pozwalała miejscowym dyktować ceny zakupu.

Na jakie towary najbardziej czekali wilnianie? Najważniejszym towarem importowanym była sól, na liście najpopularniejszych znajdowało się także wino, tkaniny, metale, szkło i papier, a z Litwy kupcy wywozili materiały leśne, futra i wosk, od XVI w. – również zboża. Dzisiaj, przechodząc obok domu o nr 24 przy ulicy Wielkiej (Didžioji g.), można obejrzeć budynek Gildii Kupieckiej, w którym kiedyś przechowywano dostarczone towary. W Wilnie znajdowały się również cechy ważnych rzemiosł: złotników, krawców, kuśnierzy, wytwórców miodu pitnego. Działały nie tylko jako związki zawodowe, ale także dążyły do zmonopolizowania produkcji.

Rzemieślnicy, kupcy, cech krawiecki

Czy możesz sobie wyobrazić, że idąc promenadą ulicy Niemieckiej (Vokiečių g.), tak naprawdę idziesz tam, gdzie kiedyś stały domy. Jest to jedna z najstarszych ulic Wilna, zamieszkała niegdyś przez niemieckojęzycznych kupców i rzemieślników. Domy położone bliżej Ratusza łatwiej było przystosować do handlu.

Plac Ratuszowy był sercem dzielnicy, popularnym miejscem handlowym i kulturalnym. Niemieccy katolicy budowali tu murowane kościoły w stylu gotyckim, z których najstarszy jest kościół św. Mikołaja. Przy ulicy Niemieckiej, w pobliżu Ratusza, były nawet raj i piekło. Rajem nazywano dom zamieszkany przez ludzi spokojnych, życzliwych i bardzo pobożnych. Piekło to dom obok, słynący z zadziornych rozrabiaków.

Po II wojnie światowej nie zachowała się cała wschodnia strona ulicy Niemieckiej, przetrwały jednak niektóre obiekty architektoniczne – przez jedną z bram można zobaczyć wileński kościół ewangelicko-luterański, zbudowany w XVI wieku. A w zachowanym do dziś domu Müllera, mieszczącym się w budynku pod adresem ul. Niemiecka 26, mieszczanie po raz pierwszy zapoznali się z fotografią i zobaczyli dagerotyp przywieziony do Wilna z Paryża.

Niemieckie miasto

Pierwszym cechem w Wielkim Księstwie Litewskim był cech wileńskich złotników, co nie dziwi – książęta, ziemianie i duchowni otrzymywali dary od mistrzów zakonu krzyżackiego, więc byli przyzwyczajeni do przedmiotów luksusowych. Popyt na takie towary tylko rósł. Członkowie cechu złotników byli najbogatszymi mieszkańcami Wilna, często piastowali zaszczytne stanowiska we władzach miasta.

Co trzeba było zrobić, aby zostać członkiem cechu? Złotnik musiał wykonać trzy przedmioty: kufel, pieczątkę z wyrzeźbionym hełmem oraz pierścień z kamieniem szlachetnym, które były oceniane przez magistrat wileński. Złotnicy również musieli uczestniczyć w nabożeństwach, w przeciwnym razie mogli zostać ukarani grzywną. Spotkania cechu odbyły się w domu o nr 6 przy ulicy Gaono, gdzie obecnie mieści się Ambasada Rumunii. Dziś z bliska dziełom złotników z tamtych czasów można się przyjrzeć w Muzeum Dziedzictwa Sakralnego.

Cech złotników

Był czas, kiedy litewscy żołnierze i magnaci poili swoje konie w Morzu Czarnym. Wielki książę litewski Witold w XV w. uczynił Wielkie Księstwo Litewskie jednym z największych państw na świecie. Ale nie tylko słynne zwycięstwa w bitwach pomogły mu utrzymać tak rozległe terytoria. Przyczyną pomyślnego rozwoju WKL była tolerancja wobec religii i obyczajów przedstawicieli innych narodów. Jak to zmieniło stolicę Wilno? Co robili mieszczanie w tamtym okresie? Może tradycje, które dziś uważamy za własne, pochodzą z innych krajów, a wilnianie niekoniecznie urodzili się w tym mieście?

Gdzie mieszkałbyś w ówczesnym Wilnie, mając na względzie obecne miejsce zamieszkania w stolicy? „Przymierz” do siebie średniowieczne prace i zawody – kim chciałbyś być w XV wieku? Czy należałbyś do jednego z bractw miejskich? Niektóre z ówczesnych zawodów już dziś nie istnieją, budynki zmieniły właścicieli lub zniknęły z mapy, ale ciekawe historie i autentyczne miejsca pozostały. W XV w. życie w Wilnie było takie samo, jak dziś: towary przyjeżdżały z zagranicy, wznoszono budowle, miasto prosperowało i rosło. Wybierz się więc na spacer po starym Wilnie i zastanów się, czy chciałbyś tu mieszkać prawie 600 lat temu.

&nbsp;

Vilnius

XV wiek: Życie codzienne w średniowiecznym Wilnie

Overview:

To get the full experience, please download GlobeTrott Travel app

LIST OF SITES