Zaraz po przybyciu do XIX-wiecznego Wilna zostaw swoje rzeczy w pokoju hotelu „George”, konia w pobliskich stajniach i udaj się na poszukiwania i zwiedzanie ciekawostek oferowanych przez miasto. Bądź pewny – zatrzymałeś się w bardzo luksusowym miejscu. Wiedz, że jeśli chcesz spędzić więcej czasu w mieście, apartamenty można wynająć na dłużej.

W zaprojektowanej przez ziemiańskich architektów, hrabiego Tadeusza Rostworowskiego i Aleksandra Lubańskiego, restauracji hotelowej, mieszczącej się na parterze, zjesz posiłek, na trzeciej i czwartej kondygnacji wysłuchasz koncertu, obejrzysz spektakl lub zorganizujesz własną imprezę. Co prawda dom przed pożarem w 1944 r. wyglądał trochę inaczej, miał dwie bramy, nad którymi znajdowały się murowane sklepienia. Do dziś zachowała się tylko jedna brama.

Hotel George

Masz ochotę skosztować najsmaczniejszej czekolady w mieście? Udaj się do położonego w pobliżu Katedry, pod adresem Gedimino pr. 2, sklepu fabryki czekolady „Victoria”. Dzisiaj przypominają o niej umieszczone na fasadzie budynku wesołe misie gryzące czekoladę – relikty prosperującego imperium biznesowego rodziny Bunimowiczów.

W fabryce czekolady i słodyczy w XIX w. pracowało około 500 osób. W wyroby zaopatrywano nie tylko wilnian, robiących zakupy w czterech firmowych sklepach, ale także mieszkańców całego Imperium Rosyjskiego i zagranicy. W 1900 r. czekolada „Victoria” zdobyła złoty medal podczas międzynarodowych targów w Paryżu. Warto dodać, że Izrael Bunimowicz, który stworzył prosperujące imperium biznesowe, pochodził z wyjątkowo biednej rodziny – był synem nosiciela wody. Kiedy więc przedsiębiorstwo zaczęło przynosić znaczne dochody, dużo czasu i pieniędzy przeznaczył na cele charytatywne i szpitale.

Choć fabryka „Victoria” spłonęła, zgromadzona w niej wiedza przetrwała: Antanas Gricevičius, założyciel znanego na Litwie zakładu cukierniczego „Rūta”, poznał tajniki wyrobów „Victoria”. Tak więc, czekolada ze starej fabryki osładzała życie, nawet jeśli fabryka już nie istnieje.

Sklep ze słodyczami Victoria

Księga recept apteki Uniwersytetu Wileńskiego jest jednym z najstarszych zachowanych dokumentów, zawierających wydawane przez lekarzy i profesorów recepty, według których również produkowano leki. Z nich dowiadujemy się, że w XIX w. większość leków była pochodzenia roślinnego. Dziś już tylko nieliczne goszczą na aptecznych regałach: najpopularniejsze były korzenie rabarbaru, kwiaty czarnego bzu, opium, strój bobrowy, syrop makowy, azotan potasu, mięta oraz mieszanka miodu i octu „Oxymell”. Na półki sklepowe przeniósł się również kefir, który w XIX w., uważany za lek, sprzedawano w aptekach, a nawet nagradzano złotymi medalami. Apteki oferowały również zakup kefiru leczniczego, sfermentowanego przy użyciu grzybów kaukaskich, a nawet zamówienie bezpłatnej dostawy kefiru do domu.

Dziś produkty „Nestle” dla dzieci widzimy na sklepowych półkach, natomiast 120 lat temu mieszanki dla niemowląt ze Szwajcarii trafiały również do wileńskich aptek. Zupę już wtedy można było doprawić kostką rosołową „Maggi”. Kilkoma słowami warto również naświetlić sprawę szczepionek – już w 1808 r. Instytut Szczepień z siedzibą w Wilnie szukał skuteczniejszych niż w tamtym czasie metod do przygotowania szczepionek, sposobów szczepienia przeciwko ospie, prowadzono produkcję szczepionek, litewskie szczepionki sprzedawano nie tylko na Litwie, ale także we Włoszech, Szwajcarii i w innych krajach europejskich.

Apteka Uniwersytetu Wileńskiego

Wyobraź sobie, jak aktywne życie wrzało na ulicy Żydwoskiej, jeśli w jednym 50-mieszkaniowym domu zarejestrowanych było aż 500 mieszkańców. Ludzie nie tylko żyli w dużym zatłoczeniu, ale także prowadzili intensywny handel. Jeden dom mógł pomieścić około pół setki sklepów, w których można było znaleźć wszystko czego dusza zapragnęła.

Jesteś teraz w XIX-wiecznym Wilnie – możesz zatem włożyć do koszyka nie tylko macę, kasze czy książki, ale także tkaniny, ubrania, artykuły spożywcze, pasmanterię, wyroby z kryształu, towary kolonialne i inne. Udaj się do pracowni i sklepu z artykułami pasmanteryjnymi. A co to jest? Jeśli żyjąc w XIX w. lubisz się stroić, wiedz, że kupisz tu złocone lub srebrne wykończenia i koronki do odzieży lub mebli. W dzielnicy żydowskiej, którą w XIX w. nazywano „czarnym miastem”, rodziły się też dzieła rzemieślników, mieściły różne warsztaty.

Choć towary mogły być luksusowe, właściciele małych sklepików i warsztatów ledwo wiązali koniec z końcem. Ci, którzy nie mieli sklepu, handlowali z niszy w ścianie. O tym, że kupców codziennie odwiedzała duża liczba nabywców, świadczy fakt, że z publicznej toalety korzystało tu codziennie 3 tys. osób.

Ulica Żydowska (Žydų g.)

Jeśli żyjąc w XIX w. zabrakłoby Ci pieniędzy, mógłbyś udać się na pchli targ, gdzie można było sprzedać skupującym używane przedmioty, ubrania, a nawet szmaty. Szmaty były wówczas cennym materiałem – ręcznie był z nich odlewany papier w fabryce w Nowych Werkach. Papier z celulozy był uważany za gorszy i produkowano go tylko wtedy, gdy brakowało szmat. Szczególnie cenione były tkaniny lniane i bawełniane, skrawki płótna oraz znoszona bielizna. Co prawda, powodowała ona również różne infekcje wśród kobiet sortujących szmaty w wytwórni papieru.

Na rynku popytem cieszyły się również kości i włosie – używano ich do wyrobu grzebieni i pędzli, guzików i uchwytów do sztućców. Towary te również stanowiły zagrożenie. Pod koniec XIX w. w obawie przed zbliżającą się epidemią cholery podjęto bardzo rygorystyczne działania – postanowiono zdezynfekować plac targowy i przenieść aż 48 punktów handlowych i magazynów poza miasto. Ale nawet po zastosowaniu takich środków, handel się tu nie zatrzymał.

&nbsp;

Pchli Targ

Gdybyś spacerując po XIX-wiecznym w Wilnie nie miał dużo czasu, prawdopodobnie mógłbyś kupić wszystko na ulicy Niemieckiej. W tym czasie mieszkali tu w większości Niemcy, ulica od wieków była głównym miejscem handlu. W drugiej połowie XIX w. osiedlali się tu i handlowali również Żydzi. W swoich wspomnieniach Czesław Miłosz opowiadał, że sklepy z wielkimi malowanymi szyldami przylegały do siebie, lwie pyski, monstrualne skarpety, rękawiczki i gorsety informowały, że sklepy znajdują się również na dziedzińcach, a tabliczki w bramach informowały o dentystach, krawcach, tkaczach, plisiarzach i in. Złote wstążki, śledzie, guziki czy długopisy – wszystko tu można było znaleźć.

Przechadzając się śladami XIX w., nie zapomnij odwiedzić sklepu z futrami i nakryciami głowy ojca światowej sławy pisarza Romaina Gary’ego, Leiby Kacewa, i przenocować w najwyższym w owym czasie domu wileńskim – słynnym hotelu „Europa” przy ul. Niemieckiej 13. W 1800 r. został zbudowany przez architekta Michała Szulca z murów niedokończonego kościoła pijarów.

Niestety, do dziś zachowała się tylko połowa ówczesnej ulicy: domy po wschodniej stronie, w miejscu obecnego deptaka, zostały zniszczone podczas II wojny światowej.

Ulica Niemiecka (Vokiečių g.)

Pięciokondygnacyjne centrum handlowe w Wilnie?! Najwytworniejszy w całej północno-zachodniej części Imperium Rosyjskiego w XIX w. wileński dom handlowy wygląda jak z przyszłości. Wyobraź sobie, że znowu jesteś w XIX-wiecznym Wilnie! W sklepie Leiby i Rebeki Zalkindów znajdziesz tkaniny, meble, dywany, odzież, futra, francuskie rękawiczki i angielski sztruks, odzież, wykonaną według najnowszej mody warszawskiej, wiedeńskiej czy paryskiej, wyroby cukiernicze, a nawet… zamówisz najnowsze cudo techniki – samochód. Nie zmęczysz się szukaniem towarów w sklepach rozlokowanych na pięciu kondygnacjach, ponieważ będziesz wjeżdżał w górę i w dół jedną z pierwszych wind w mieście. Gdy zabraknie Ci gotówki, odwiedzisz oddział rosyjskiego banku „Azow-Don”. Uwiecznisz się w pawilonie fotograficznym Morisa Grossmana. Aż 150 pracowników zadba o to, żebyś znalazł wszystko, czego potrzebujesz.

Dziś w tym budynku dalej mieszczą się sklepy z luksusowymi towarami, a wspomnienia dawnych czasów zachowały się w wydanym przez właściciela Lejba Zalkinda albumie litografii wizerunków Wilna wraz z reklamami sklepu. Był to prawdopodobnie jedyny sklep reklamowany nie tylko w gazetach, dlatego czasami nazywano go po francusku „Grand Magasins”.

Wileński dom handlowy Grand Magasins

Witamy w zaułku Żarłoków (Apsirijėlių) czy ulicy Jatkowej – tak w XIX w. nazywano tę ulicę. I nieprzypadkowo. Tutaj od XVI w. odbywał się handel mięsem. Ulica ta oddzielała dzielnicę żydowską Wilna od terenów zamieszkanych przez chrześcijan. Dziś przywita Cię handlarz, który ulokował się na ścianie budynku przy ul. Mėsinių 3 – jest to graffiti powstałe w ramach projektu „Mury pamiętają”.

Spróbuj sobie wyobrazić: nie było wtedy zwykłych dla nas lodówek, więc przechowywanie, transport i sprzedaż mięsa były utrudnione, zwierzęta ubijano tylko w określone dni, mając nadzieję, że wkrótce się je sprzeda. W Wilnie w XIX w. działał też cech masarzy, założony w 1536 r. Jego członkowie nie tylko mieli różne przywileje, ale także dbali o sprzedaż mięsa, jego właściwe ważenie, czystość sklepów, a nawet traktowanie kupujących. Nierzadko zdarzało się, że pracownicy cechów wdawali się w konflikty z kupującymi. Członkowie cechu masarzy mogli być karani za kupowanie mięsa z rzeźni żydowskich i jego sprzedaż w swoich sklepach.

Wraz z pojawieniem się Wykonawczej Komisji Sanitarnej wiele uwagi zaczęto poświęcać informowaniu o stanie sanitarnym sklepów. Zachowały się zapisy, że kiełbasy wytwarzano również z koniny i martwych świń. W prasie mieszczanie skarżyli się na cebulę, słoninę, węgiel, a nawet piasek i włosy w kiełbasach.

Mięso w Wilnie

Nie zdziw się, jak spotkasz na ulicy Wilna nosiciela wody. Był to szczególnie ważny i trudny zawód mieszkańców dawnego miasta. Taką działalnością zajmowali się najbiedniejsi wilnianie. W wodociąg zaopatrzona była tylko znikoma część wileńskich domów, a wraz ze wzrostem liczby ludności w drugiej połowie XIX w., i tu zaczęło brakować wody. W rezultacie wielu mieszkańców przygotowywało żywność używając wody rzecznej lub stawowej. Osoby, które mieszkały dalej od zbiorników lub źródeł wody i nie posiadały studni, korzystały z usług nosicieli wody.

Do użytku publicznego przeznaczono trzy studnie: przy uniwersytecie, przy ulicy Św. Ignacego (Šv. Ignoto g.) i synagodze przy ulicy Żydowskiej (Žydų g.). Jednak nosiciele czerpali również wodę z rzek i fontann. Co prawda dziś nikt prawdopodobnie nie chciałby pić wody z rzeki – na pewno nie był to czysty ani przejrzysty, w dosłownym tego słowa znaczeniu, napój. Ponieważ system kanalizacji nie był zbyt dobrze rozwinięty, znaczna część ścieków trafiała bezpośrednio do rzek. Nic więc dziwnego, że woda pitna była produktem na wagę złota. Ci więc, którzy mieli do niego dostęp, ogłaszali nawet i sprzedawali przegotowaną wodę pitną. Rzeźba Romasa Kvintasa nie tylko uwiecznia przedstawiciela tego zawodu, ale także przedstawia fragment żydowskiej historii Wilna.

Nosiciel wody

Idąc ulicą Żmudzką (Žemaitijos g.), zobaczysz odrestaurowane szyldy starych sklepów. Sklep z artykułami kolonialnymi „Jankela” i „Gidly Gordon” oraz sklep nafty i soli „Chai Link” przyciągały wielu klientów. W XIX w. za ladą można było tu spotkać głównie kobiety, zwłaszcza Żydówki, których nazwiska widnieją na szyldach.

Chociaż wszyscy potrzebowali soli i nafty, kolonialne sklepy pachniały luksusem. Przyprawy, suszone owoce, kawa, cukier, herbata, czekolada – takie zapachy unosiły się z tych sklepów. Zdarzały się też towary z przemytu, a nawet podróbki, np. suszono już zużyte zioła do herbat. Co prawda właściciele renomowanych sklepów na różne sposoby starali się przed nimi chronić, w gazetach drukowano przykłady znaków towarowych, opakowania były oznakowywane.

Do szczególnie cenionych produktów zaliczano m. in. herbatę, która ze względu na długą podróż na Litwę kosztowała dużo – nawet do dwóch tygodni chłopskich zarobków za funt. Na Litwie i w Polsce wierzono, że dobra jest tylko droga herbata z karawany, która przyjeżdżała z Chin przez Rosję na wielbłądach.

Sklepy z towarami kolonialnymi

Jednym z najważniejszych dla wilnian i najcenniejszych artykułów w XIX wieku pozostawał chleb. Dlatego oprócz małych sklepików i domowych wypieków istniały również duże sklepy z chlebem i wyrobami cukierniczymi.

W 1897 r. szlachcic Antoni Tyszkiewicz kupił młyn parowy przy ulicy Św. Szczepana (Šv. Stepono g.) i zaczął mielenie zboża i mąki z własnego gospodarstwa, a wkrótce w pobliżu pojawiła się piekarnia parowa. Wypiekano tu chleb i bułki dla wilnian. Prawdą jest, że bez względu na to, jak bardzo starano się o zachowanie czystości, Wykonawcza Komisja Sanitarna otrzymała skargę, że w piekarni Tyszkiewicza przy ulicy Niemieckiej (Vokiečių g.) pan Fridliander znalazł w ciastkach dwa kawałki szkła wielkości pięciu kopiejek.

Piekarnia przygotowywała i sprzedawała ciasto innym piekarzom. W 1902 r. Tyszkiewicz miał już całą sieć sprzedaży pieczywa – aż 68 sklepów. I wszystkie różniły się od tradycyjnych sklepów w mieście: były jednakowe, czyste, pomalowane na biało i miały zaokrąglone szyldy. Ponadto Tyszkiewicz miał kawiarnię z najlepszym widokiem w mieście – na początku XX w. w wieży Giedymina można było delektować się bułeczkami, kawą lub herbatą Tyszkiewicza i podziwiać panoramę miasta.

Piekarnia chleba

Witamy w raju dla kupujących! Reklamy, gwar, spieszący się mieszkańcy, duże witryny sklepowe – w XIX w. Wilno było tak samo aktywne jak dziś. Pod koniec XIX w. mieszkało tu 154,2 tys. osób, należących do różnych warstw społecznych i wszystkie one potrzebowały wielu przedmiotów codziennego użytku oraz towarów luksusowych. Od ubrań, nafty i soli po ogony raków, rozpływającą się w ustach czekoladę, pozłacane wstążki, a nawet lubianą również dziś kostkę rosołową. Na ulicach Wilna mieściło się 5 tys. sklepów, które mogły zaspokoić najdziwniejsze życzenia kupujących.

Wyobraź sobie – jesteś w ówczesnym Wilnie. Najważniejsze, żebyś nie zapomniał o portfelu i przygotował się na odkrycia. Kupcy, rzemieślnicy i przemysłowcy walczą o uwagę kupujących, dlatego w XIX w. sklepy dbają nie tylko o towar, ale także o jego ekskluzywność. Zachowaj jednak ostrożność – w sklepie możesz nabyć podrabianą herbatę lub kiełbaski z dziwnymi dodatkami. Jeśli po takich niespodziankach masz problemy z trawieniem, farmaceuta chętnie sprzeda Ci najnowszy lek – kefir. Zostaw więc swoje konie przy hotelu, weź ruble carskie i rozejrzyj się po wileńskich ulicach i dziedzińcach, gdzie w XIX w. handel odbywał się na każdym rogu. Jaki upominek z tamtych czasów chciałbyś zdobyć?

Vilnius

XIX wiek: raj dla kupujących w Wilnie

Overview:

To get the full experience, please download GlobeTrott Travel app

LIST OF SITES